พยาธิวิทยา
ลักษณะที่มองเห็นด้วยตาเปล่า :
          endometriosis มีลักษณะที่มองเห็นด้วยตาเปล่าที่ค่อนข้างจำเพาะ คือ จะเห็น
จุดสีน้ำตาล ม่วงคล้ำ ที่ผิวของรังไข่ มดลูก ลำไส้ตรง และเยื่อบุช่องท้อง ขนาดของ
พยาธิสภาพ มีได้ในขนาดต่าง ๆ ตั้งแต่จุดเล็ก ๆ ไปถึงก้อนถุงน้ำเลือดขนาดใหญ่กว่า
10 ซม. ก็ได้ มักพบหลายตำแหน่งพร้อมกัน และ implants อาจอยู่ลึกหรือตื้นก็ได้
ในรายที่เป็นถุงน้ำ (endometrioma) ผนังของก้อนมักเห็นเป็นสีน้ำตาล  ภายในมี
ของเหลวข้นสีช็อกโกเล็ต และมักมีเยื่อผังพืดติดกับอวัยวะข้างเคียง แต่อย่างไรก็ตาม
endometriosis อาจมีลักษณะอื่นก็ได้ เช่น เป็นผลึกสีขาว (white plaques) หรือตุ่มน้ำ
แวววาว (blister-like) ในทางปฏิบัติแล้ว chocolate cyst มักจะทำให้นรีแพทย์นึกถึง
endometrioma ไว้ก่อน

ลักษณะทางกล้องจุลทรรศน์ :
          เห็นลักษณะของเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูก คือ เห็นต่อมและสโตรมาของเยื่อบุ
โพรงมดลูก ร่วมกับการมีเลือดออกในบริเวณรอยโรค พบ hemosiderin-laden
macrophages และมักมีเซลล์แสดงการอักเสบและพังผืดอยู่รอบ ๆ  ในรายที่เป็น
มานาน ๆ หรือ endometrioma อาจไม่พบต่อมเยื่อบุโพรงมดลูก เนื่องจาก content
ภายในก้อนเบียดกดจนฝ่อสลายไปเยื่อบุโพรงมดลูกที่อยู่ผิดที่นี้มักมีการเปลี่ยนแปลง
ไปตามฮอร์โมนของรอบระดู แต่อาจไม่เด่นชัดเหมือนเยื่อบุปกติ ทั้งนี้เพราะ receptor
ของฮอร์โมนมีแตกต่างออกไป ประมาณร้อยละ 30 ของ endometriosis ไม่มี receptor
ทำให้ตอบสนองต่อการรักษาได้ไม่ดี
          จากการตรวจทางพยาธิวิทยาพบว่า ประมาณร้อยละ 25 ของ endometriosis
มีเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกที่ยังทำงานอยู่ในระดับต่าง ๆ