Colposcope เป็นเครื่องมือมี่ช่วยชี้ตำแหน่ง และขอบเขตของความผิดปกติของปากมดลูก โดยเฉพาะ transformation zone (บริเวณที่เคยปกคลุมด้วย columnar epithelium และเนื่องจากในขณะเกิด metaplasia ทำให้ squamous epithelium เข้าไปแทนที่) เครื่องมือนี้ประกอบด้วยกล้องที่มีกำลังขยายประมาณ 10-20 เท่า ในที่ซึ่งมี colposcope เมื่อผู้ป่วยได้รับการส่งต่อมา ควรได้รับการซักประวัติและตรวจร่างกาย ตลอดจน ตรวจภายในอีกครั้ง ทำ Pap smear ซ้ำ แล้วจึงทำการตรวจโดย colposcope อย่างละเอียด ซึ่งประกอบด้วย บริเวณ vulva, perineum, vagina และ cervix หลังจากนั้นจะใช้ 3% acetic acid ล้างเมือกออกก่อน แล้วจึงส่องดูบริเวณปากมดลูก โดยดูบริเวณ endocervical canal, squamocolumnar junction, transformation zone ตลอดจนบริเวณที่เห็น ความผิดปกติ ของเยื่อบุ หรือหลอดเลือด ที่เรียงตัวผิดปกติ ดังแสดงในรูปที่ 1 โดยทั่วไป บริเวณที่มีความผิดปกติ จะเห็นเป็นบริเวณขาวๆ เรียกว่า aceto-white lesion ซึ่งอาจพบ ลักษณะเฉพาะ ของการมีเส้นเลือดเกิดใหม่ (angiogenesis) ในรูปแบบต่างๆ ตามรูปที่ 2 ผู้ตรวจจะทำการ ตัดชิ้นเนื้อ จากบริเวณที่มีความผิดปกติดังกล่าว อาจทำการ ขูดโพรงปากมดลูก (endocervical curettage) ไปตรวจร่วมด้วย ในรายที่สงสัยลามเข้าไปใน โพรงมดลูก หรือรายซึ่งเป็น unsatisfactory exam (entire lesion not seen) นอกจากนี้ อาจตัดชิ้นเนื้อเพิ่มเติม ในบริเวณที่สงสัยว่า มีความผิดปกติในช่องคลอด vulva หรือ perineum

วิธีการใหม่ๆ ที่เริ่มนำมาใช้ได้แก่ cervicography โดยการถ่ายภาพปากมดลูก หลังจากใช้ acetic acid แล้วนำมาให้ผู้เชี่ยวชาญวินิจฉัย การทำ HPV DNA testing เพื่อแยก serotype ชนิดที่เป็น low risk หรือ high risk การตรวจ fluorescent spectroscopy และการอ่าน Pap โดยใช้ computer-assisted automated image analysis เป็นต้น วิธีการเหล่านี้ ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพ ในการวินิจฉัย high-grade lesion ในการตรวจครั้งแรกได้^(13-21) เนื่องจากช่วยเพิ่ม sensitivity อย่างไรก็ตาม ค่าใช้จ่ายก็จะมากขึ้นไปด้วย จึงยังไม่เป็นที่นิยมใช้กันทั่วไป^(12-22)