การเจริญเติบโตของกระดูกแข็ง (Bone development or growth) และการสร้างเนื้อกระดูกแข็ง (Osteogenesis or Ossification) การสร้างเนื้อกระดูกแข็งมี 2 ขบวน คือ ภาพที่ 9 1. Intramembranous bone formation (รูปที่ 9) เป็นขบวนการสร้างเนื้อกระดูกแข็ง โดยการแทนที่เนื้อประสานชนิด mesenchyme ที่เป็นแบบแม่พิมพ์ของกระดูกแข็งก่อนและเกิดขึ้นในระยะตัวอ่อน   2. Endochondral bone formation (รูปที่ 10, 11 A, B) เป็นขบวนการสร้างเนื้อกระดูกแข็งโดยการแทนที่เนื้อกระดูกอ่อนชนิด hyaline ซึ่งเป็นแบบแม่พิมพ์ก่อน ภาพที่ 10 ภาพที่ 11 A ภาพที่ 11 B ขบวนการทั้ง 2 แบบมีสิ่งที่สำคัญและเหมือนกันคือแรกเริ่มต้องมีแบบพิมพ์เป็น primary trabecular network หรือ primary spongiosa ก่อน ต่อมาจึงเกิดการเปลี่ยนแปลงรูปร่างเป็นเนื้อกระดูกแข็งที่เจริญเต็มที่ ส่วนความแตกต่างที่เกิดขึ้นคือ ใน endochondral ossification นั้น กระดูกอ่อนถูกแทนที่โดย bone matrix

ภาควิชากายวิภาคศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย